ماهیت گیاه خرفه

خرفه با نام علمی Portulaca oleracea  گیاهی علفی و یکساله از خانواده Portulacaceae با ۲۱ جنس و ۵۶ گونـه مختلف است. گونه های مختلف گیاه خرفه تحت نـامهـای متفاوت حتی در مناطقی با شرایط آب و هوایی نا مساعد مثـل زمین خشـک، شوره زار و زمین هایی با کمبود مواد مغذی نیز رشد می کند. ساقه این گیاه  به رنگ قرمـز یـا سـبز، و به شکل استوانه ای است که به صورت ایستاده یا خوابیده بـر زمـین، تـا ارتفـاع ۳۰ سانتی متـر و قطـر ۳تا ۲ میلـی متـر رشـد مـیکنـد. ایـن گیـاه برگهایی به شکلهای مختلف و بـه صـورت مسـطح و آبدار با قطر ۵-۱ سانتی متر  طول و ۲ تا ۵ سانتی متـر عـرض دارد. 

شروع گلدهی آن طی ماههای اردیبهشت تـا شـهریور اسـت و گلهای آن به صورت تک و یا به شکل خوشهای از ۵ تا ۲ گل به رنگهای زرد، نارنجی، بنفش و یا سفید صورتی است کـه تنهـا در روزهای گرم و آفتابی از نیمه صبح تا اوایل بعد از ظهر بـاز میشوند. بذر این گیاه کوچک ، با قطر ۱ میلی متر، دایره ای تا تخم مرغی شکل، مسطح و قهوه ای تا سیاهرنگ است.

خرفه  به عربی بقله الحمقاء، بقله المبارکه، بقلۀ اللینه، بقله فاطمه، بلموی، فرفین، فرفخ،حلیب، حسیب و به یونانی بوندخی فافیس و به عبرانی ارغلیم و به هندی قلفه یا خلفه گفته می شود.

خرفه که در ادبیات چینی بـه عنـوان گیـاهی بـرای زنـدگی طولانی شناخته میشود هشتمین گیاه پرکاربرد در دنیاست که در اغلب نقاط کره زمین از جملـه در منـاطق معتـدل و گرمسیری از اروپا گرفته تا آفریقا، آسیا، امریکا و استرالیا به صورت خودرو رشد میکند. خرفه به عنـوان گیـاه بـومی ایران نیز شناخته میشود که سابقه کشت آن بـه بـیش از ۲۰۰۰ سال برمیگردد و در نواحی شـمالی (گـیلان و مازنـدران)، تهران، نواحی غربی و جنوب شرقی (بلوچستان) رشد مـیکنـد.

قسم کوچک آن را لونیا می نامند و وجه تسمیه(۱) آن آنست که در مسیل و وادیها و رودخانه ها و جاهای نمناک می روید و اختصاص به محل خاصی ندارد و گیاه آن بسیار نرم و تر و لطیف میباشد.

گیاه خرفه دو نوع است (بزرگ و کوچک)، گیاه بزرگ آن  اکثرا مفروش بر زمین و به پهنای انگشت و بسیار نازک و شکننده و مایل به سرخی و برگ آن کوچک مایل به تدویر(۲) و اندکی ضخیم، بی طعم با لزوجت و گل آن سفید و تخم آن کوچک سیاه رنگ و ریز وشیره آن سفید است و در برگ آن لزوجتی و در شاخ های آن قوت قبضی است بنابراین  مطبوخ(۳) آن در بعضی امزجه اسهال و در بعضی قبض شکم(۴) ایجاد می کند و در بعضی سرزمین های گرم و خشک،آن را بصورت خام مانند سبزیهای دیگر مثل نعناع و پونه و ترخان و کرفس و برگ کاسنی ، مصرف میکنند.

 نوع کوچک آن مفروش بر روی زمین است و برگ و تخم آن از نوع اول بسیار کوچکتر و ترش تر است. بر خلاف نوع بزرگ آن بخصوص در بنگاله(۵) اکثر خودرو می باشد و بهترین نوع خرفه، برگ بزرگ و ساقه سرخ است و شیره ی خرفه در فعل بالغ تر از سایر اجزای آن است.

طبیعت خرفه

 در سوم سرد و در دوم تر و در سوم نیز تر گفته اند با اندک قوت قبض.

افعال و خواص خرفه

به قول شیخ الرئیس، خرفه با قدرت قبض خود برای نزف(۶) و سیلانیت(۷) مفید است. غذاییت خرفه کم است. از جالینوس نقل شده است که برای خرفه سه قوت می توان در نظر گرفت قوت اول، آن تبرید(۸) در درجه سوم و ترطیب(۹) در دوم است و قوت دوم، آن قوت ردع(۱۰) کردن است و قوت سوم، قوت منع مواد مجلیه(۱۱) است.

اگر خرفه را با روغن بادام پخته بخورند برای سرفه حار(۱۲) مفید است. و آن را بصورت ضماد استفاده کنند برای  التهاب سینه و پهلو  مناسب است،مصرف خرفه برای رمد(۱۳) و اورام دماغی و جرب و حکه (۱۴) مفید است.

خاصیت برگ و ساقه خرفه قوت قبض کم و پاک کنندگی و مسکن صفرا و بغایت قامع (۱۵) صفراست. به تنهایی دارای خاصیت کیفیت قویه و مغلظ خون و مسکن حرارت جگر و معده و حدت تب های حاره و صفراویه  و صداع(۱۶) حار ضربانی و مانع نزولات حاره و مبرد دماغ است و برای سرفه و حرقت(۱۷) مجاری بول و مثانه و امعا و بواسیر و تسکین حرارت رحم و حرقت  آن مفید است.  مفتت حصاه (۱۸) و مدر بول و و حابس (۱۹) حیض با قوت قبض و برودت خود و برای  درد مثانه مفید است.

تخم(بذر) آن را به فارسی تخم تورک و به اصفهانی تخم بربهمن و به کرمانی تخم بکرک می گویند. دانه بزرگ و تازه آن از همه بهتر است مزاج آن سرد و تر در دوم است و بعضی سرد در سوم و تر دوم می گویند.

تخم خرفه در افعال مانند و گاهی ضعیف تر از آب آن است. و قدرت مسکنه و تسکین عطش قوی تر از برگ آن را داراست.

بریان کرده ی تخم خرفه مقوی امعا و قابض شکم و نافع درد کلیه که از حرارت باشد و مخرج سنگ کلیه و مثانه است.

گاهی شیره ی تخم خرفه با آب کاهو مخلوط کنند باعث افزایش تبرید و تنویم  می شود. و برای  تقویت در بدن  عرق بیدمشک اضافه می کنند.

ضماد ریشه خرفه برای ثالیل (ورم حاصل سودا و بلغم غلیظ) قویتر از گیاه آن است. وقتی آب خرفه را  با روغن گل یا با شراب مخلوط کنند و بر سر بریزند  بثور سر را از بین می برد  و صداع حار ضربانی حاره شمسی را تسکین می دهد.

 ضماد خرفه با آرد جو برای ورم های گرم که احتمال فساد و پیدایش قانقاریا است مفید است و مسکن صداع حاره و ورم های گرم چشم و اوجاع(دردها) حار چشم است.

چون خام یا پخته شده خرفه را روی سوختگی ناشی از آتش بگذارند مفید است و باعث تسکین حرارت اعضا می شود و ضماد خرفه با حنا بر کف دست و پای باعث تسکین حرارت این اعضا خواهد شد و برای درمان بهق به شرط تکرار ضماد مفید است. حقنه (وارد کردن داروی مایع از طریق مقعد) با آب برای وجع انثیین حار و سیلان فضول از امعا و رحم مفید است.

عصاره خرفه با قوت قبض خود قاطع نفث الدم(۲۰) و نزف الدم (۲۱)و چرکی که از سینه می آید و مانع نزولات حاره و مبرد دماغ است.

عصاره خرفه را به مقدار ۱۰ درهم با دو درهم شکر یا نبات مخلوط کنند و بنوشند برای  حمیات(۲۲) حاره و سرفه حار و التهاب کبد و امعا مفید است و تلیین شکم می کند و مصلح آن قند است. و خوردن پخته آن وقتی که با مقدار کمی روغن پیاز برشته کنند برای قطع اسهال صفراوی و تقویت امعا و حمیات حاره  بسیار مفید است خصوصا درسرزمین هایی که فصول گرم وجود دارد، گرم مزاجان لاغر و خشک بخورند بدن هایشان را تر و فربه می کند. شرب و ضماد آن برای مثانه و قروح(۲۳) آنها مفید است. ضماد و شرب آن برای گزیدن طیور مفید است.

پاشیدن داروی خشک شده خرفه برای خشک کردن آفت دهانی اطفال مفید است و در رفع تشنگی قوی تر از گیاه آن است. و شیر آن نافع و نوشیدن آن نافع سرفه حار و سوزش فم معده و احتراق اخلاط در معده و درد کلیه است. وقتی تخم خرفه را یک شب در سرکه بخوابانند و صبح آن را بسابند و بخورند برای امراض طحال مفید است و از آن به عنوان دوای مبارک یاد می شود. و تام المنفعت برای اسهال کبدی حار است.

خرفه بالخاصیه مضعف اشتها و مضر معده است. و نیروی جنسی را ضعیف می کند. و استفاده بیش از حد آن باعث ضعف بینایی می شود. و برای گرم مزاجان مفید است و بدن هایشان را مرطب می کند. برگ و ساقه خرفه مقوی باه محرورین(۲۴) و مضعف مبرودین(۲۵) است.

مصرف بیش از حد شیره تخم خرفه برای طحال و معده بارده(۲۶) مضر است و مولد بلغم و قاطع باه(۲۷) است و مصلح آن قند و شکر می باشد.

مصلح خرفه

 مصطکی و کرفس و نعناع است. خرفه برای معده های سرد ضرر دارد و مصلح آن برای مفید بودن ،مفرده ای گرم مثل دارچین و مانند آن است ومصلح روده ها مصطکی (۲۸) که به آن صمغ عربی گفته می شود.

موارد منع مصرف خرفه

اگرچه خواص خرفه در طب سنتی بسیار است اما لازم است برخی از افراد به موارد منع منصرف آن نیز توجه داشته باشند:

افراد سردمزاج از خوردن خرفه خودداری کنند. اگر از سنگ کلیه رنج می‌برید، بهتر است از مصرف این گیاه چشم‌پوشی کنید.

خواص خرفه در طب سنتی

خواص خرفه در طب سنتی بسیار است و از آن برای درمان بیماری‌های گوناگون استفاده می‌شود. در ادامه در خصوص  خواص سبزی خرفه در طب اسلامی خواهیم گفت:

از جمله خواص سبزی خرفه در طب سنتی آن است که خوردن آن باعث ازدیاد شیر مادران می‌‌شود. برای درمان سوزش مجاری ادرار آن‌ را به آش آبغوره بیفزایید. برای لکنت زبان از دمکرده تخم خرفه همراه نبات استفاده شود. از دیگر خواص دانه خرفه در طب سنتی آن است که برای هپاتیت کبدی مفید می‌باشد. خواص دانه خرفه در طب سنتی به گونه است که از آن برای بیماری بادسرخ از خرفه، می‌‌توان استفاده کرد. 

از دیگر خواص دانه خرفه در طب سنتی آن است که ضد کرم کدو می‌باشد. اگر آن را پخته و با کمی پیاز و روغن سرخ کرده و بخورند برای قطع اسهال صفراوی، تقویت روده‌ها و تب‌های گرم بسیار نافع است. به خصوص در فصل‌های گرم سال و برای اشخاص گرم مزاج. عصاره ساقه و برگ آن برای بیماری‌های کبد و بیماری‌های کمی ویتامین c بسیار مفید است. خوردن گیاه خرفه به‌ عنوان سبزی خوردن در وعده‌های غذایی، تأثیر بسیار زیادی در درمان خارش‌های فصل بهار و از بین ‌رفتن تلخی دهان در این فصل دارد. نوشیدن آب این سبزی نیز در کاهش عوارض و خارش‌های ناشی از حساسیت‌های فصلی بسیار مؤثر است. جوشانده حاصل از مخلوط خرفه با کاهو یا گل گاو زبان، اثر مفیدی در رفع تشنگی و احساس گرما دارد. 

1. خرفه، محتوی مقادیر بالایی از ویتامین‌های A و C بوده که هر دو با خاصیت آنتی‌اکسیدانی‌شان در پیشگیری از ابتلا به سرطان مخصوصا سرطان ریه و سرطان دهان مؤثرند. خرفه در موارد سرفه‌های مقاوم مزمن، بی‌خوابی، خونریزی دوران قاعدگی، رفع التهابات داخلی بدن، دفع اخلاط خونی، ناراحتی‌های عصبی و خونریزی‌های لثه ها به کار می‌رود. خوردن تخم یا دانه خرفه برای درمان بواسیر و مشکلات صفراوی مفید است.
   
   شیوه استفاده از خرفه بهتر است بدانید ارزش غذایی این سبزی به مراتب بیشتر از بعضی سبزیجات معمول است بنابراین، توصیه به تازه‌خوری برگ‌های این سبزی با ماست یا اضافه کردن چند گرم از آن به سالاد مناسب خواهد بود. قسمت‌های هوایی جوان گیاه را می‌توان به صورت بورانی نیز استفاده کرد. برای درست کردن بورانی، برگ‌ها و قسمت‌های هوایی این گیاه را با مقداری آب می‌جوشانند، سپس آن‌ها را صاف کرده و به آن مقداری پیازداغ و تخم مرغ اضافه می‌کنند. می‌توان خرفه را به خوراک‌های گوشت اضافه کرد تا طعم بهتری به گوشت بدهد. همچنین می‌توان خرفه را به خمیر اضافه کرد و نان‌های خوشمزه‌ای پخت. مقدار خوراک از آب برگ ساقه آن ۴۰ گرم که با ۸ گرم نبات یا شکر مخلوط کرده و خورده می‌شود.
   
    

نتیجه  گیری در مورد گیاه خرفه

از گیاه دارویی خرفه برای تقویت روده‌ها، افزایش شیر مادران و کاهش خارش‌های حساسیت فصلی استفاده می‌شود. خرفه سرشار از ویتامین A و C است

نکته: درهم (هر در هم معادل ۴.۶۰۸ گرم ) 




۱_دلیل نامگذاری
۲_مدور-گرد-دایره ای
۳_پخته شده
۴_یبوست
۵_ناحیه و یا ایالتی از کشور هند
۶_قطع کردن و یا خشک نمودن اشک
۷_روان و جاری شدن آب یا مایعی دیگر
۸_سرد کردن
۹_تری و رطوبت
۱۰_مانع شدن و منع کردن از چیزی
۱۱_روشن کننده
۱۲_گرم-با منشاء حرارت
۱۳_درد چشم
۱۴_بیماری پوستی همراه با خارش
۱۵_برنده-تیز
۱۶_سردرد
۱۷_سوزش
۱۸_خرد کننده سنگ
۱۹_بازدارنده
۲۰_خلط خونی
۲۱_خونریزی از اعضاء مختلف-جاری شدن خون از جراحت
۲۲_تب ها
۲۳_سوزش
۲۴_گرم مزاجان
۲۵_سردمزاجان
۲۶_سرد
۲۷_قوای جنسی
۲۸_کندر